ताल-तलियन मा निर्मल नीर,
ठाढ़ि महुवन की सुधर सतीर।
कहूँ पर आँबन केरि कतार,
कोइलिया गावइ मधुर मल्हार।
बिलइया कूकर फिरैं उतान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥1॥
हियाँ हर पत्थरु देउता होइ,
हियाँ नागन का नेउता होइ।
फिरैं लीचर गाँइन के संग,
घुटै कहुँ बाबा जी की भंग।
घरन की तुलसी ते पहचान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥2॥
कहूँ पर हरी दूब छतरानि,
कहूँ पर भादा की अठिलानि।
कहूँ पर झरुवा फइलति जाइ,
कहूँ सेउरा-मकरा हरियाइ।
कहूँ बेलझरा पाक पियरान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥3॥
पूर बिगहा मा बरगदु फइल,
बनावइँ गौढ़ी गाईं-बइल।
चलइ जब लूक अहं मा अंइठि
करइँ वहि के तर पागुरि बइठि।
करइँ चरवाहा मंगल-गान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥4॥
कहूँ ढफ, ढोल, मजीरा बजइ,
कहूँ तुड़ही सँग तासा सजइ।
कहूँ बिरहा गावइँ दुइ-चारि,
हियाँ की संझा बड़ी पियारि।
उठइ चौपारिन मा घमसान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥5॥
सुर्ज-तुर्राइँ साँझ का जसइ,
चन्द्रमा अमरितु नावइ तसइ।
नखत निकरइँ मारइँ मुसुकानि,
मिटइ सब दिन भरि केरि थकानि।
उषा नित करइ सुधा का दान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥6॥
कहूँ उर्दी,मउठी बउँकानि,
कहूँ पर लोंबिया की लहरानि।
देखि मनु लहरइ मकइ-ज्वार,
हरइ जिउ बजरा केरि कतार।
फरा खेतन मा सावाँ-धान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥7॥
कहूँ पर झबरा भरि लहरायँ,
नीर के बीच कमल मुसकायँ।
किनारे पर पीपरु हहराइ,
फुदकिया पीवइ जलु उड़ि जाइ।
देखि किरिला मनु होइ बिरान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥8॥
नाउ धनपति मुलु छ्वालइँ घास,
दुक्खु ना आवइ उनके पास।
संग खुरपी के गाँवइँ गीत,
आइ जा मोरे बिछुरे मीत।
बिरह मा तुमरे व्याकुल प्रान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥9॥
चैत मा चिड़ियाँ सीला खाइ,
जाइँ पहिले ते दून मोटाइ।
देखि जुल्मी जाड़े की नासि,
ताल मा कमल रचाइनि रास।
ढाख मा कस टेसू फुलियान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥10॥
ज्याठ की जल्द अवाई जानि,
अरहरौ बदलिसि आपनि बानि।
सरम पुरिखा केरी कुछु खाइ,
लाग बैसाख घरै गइ आइ।
घनी पाकरि खाले खरिहान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥11॥
ज्याठ की हवा लागि गरमाइ,
करइ हउ-हउ, धरि-धरि खउख्याइ।
तपंता धरती फूँकइ लाग,
ताल-तलियन के फूटे भाग।
मुला कस कही मदारु सिहान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥12॥
अषढ़वा केरी जगिगइ भागि,
दिहिसि अम्बर मा त्वापइ दागि।
तपंतन केरी सबियाँ धारि,
समर्पनु किहिसि मानि कइ हारि।
बिजइ पाइनि अद्रा के बान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥13॥
दउरि के बदरा आवइ लाग,
धरा पर पानी नावइ लाग।
गई दुनिया की तपनि बुझाइ,
सड़उना छुट्टा फिरइ बँवाइ।
पपिहरा मारइ 'पी-पी' तान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥14॥
पाइ कै सावन की बउछार,
प्रकृति उठि नाचइ सौ-सौ बार।
गवा सावाँ-क्वादउ गदराइ,
ख्यात मा धानु ठाढ़ लहराइ।
बहिन-भाई का होइ मिलान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥15॥
नींब मा झुलुवा कस परि जाइ,
बहिनि बिरना-घर आवइ धाइ।
बनइ घुंघरी लहिला का मोइ,
परबु तिजिया-गुड़िया का होइ।
उठइ आल्हा केरी घमसान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान।
आइ गइ भँदईं कारी राति,
झमाझम झमकइ नित बरसाति।
होइ कान्हा का घर-घर जलमु,
न जानइ कोऊ यहि का मरमु।
मघा बरसइ, बादरु गढ़ियान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥17॥
क्वार का मधुर महीना होहि,
खतमु हुइ गइ बरखा की बोहि।
ख्यात मा लगी ज्वार की भीर,
ताल का होइगा निरमल नीर।
धरा के सकल कांस फुलियान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥18॥
लागिगा कातिकु, जरनि बुतानि,
गलिन मा कुकरी फिरइ उतानि।
भई सब दूरि अलाइ-बलाइ,
देवारी दियना रही जलाइ।
तिमिर का टूटि गवा अभिमान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥19॥
लागि गा अगहनु ऊँखइ कटइँ,
बरइ बहना औ चरखी चलइँ।
पतोइ-चँदिया केरि बहार,
दीन का धोउनउ लगइ पियार।
मूंग-मउंठी की होइ कटान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥20॥
पूस का पाला कृषि का कालु,
गरीबन के जी का जंजालु।
राति काटइँ कोइरा के तीर,
पुँछइया कौनु हृदय की पीर।
जाड़ ते कुतवा तक बिल्लान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥21॥
माघ का सुघर महीना जाग,
धूप माँ बलु कुछु आवइ लाग।
छाइ गइ सरसउँ मा पियरानि,
बौर ते झुकिगै डार उतानि।
बनावइ लाग बसंतु मचान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥22॥
लागि गा फागु हवा गइ घूमि,
बिछे सब बदलैं जामा झूमि।
फेंकि पियरे पत्तन का भारु,
कोंपलन ते कीन्हिनि सिंगारु।
मदन मारइ पुरवा के बान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥23॥
हियाँ ना जाति-पाँति का भेदु,
हियाँ ना ऊँच-नीच की बात।
हियाँ ना राजनीति के दाँव,
हियाँ ना कूटनीति की घात।
रहइँ साथइ रामू-रहमान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥24॥
हियाँ हामिद बाबा के संग,
करी गंगा का म्याला जाइ।
हियाँ जब होइ मिलाद सरीफ,
खुसी मनु होइ बतासा पाइ।
हियाँ ना धरमु क्यार व्यवधान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥25॥
हियाँ अब्दुल्ला काका म्वार,
करइँ हमरे घर कन्यादानु।
जाईं जब राधा केरे गाँउ,
करइँ ना भूलि हुवाँ जल-पानु।
हियाँ ना कउनउ अपन-बिरान।
बसइ गाँवइँ मा हिन्दुस्तान॥26॥
taal taliyan ma nirmal neer,
thaDhi mahuvan ki sudhar satir.
kahun par anban keri katar,
koiliya gavai madhur malhar.
bilaiya kukar phirain utaan.
basai ganvain ma hindustan॥1॥
hiyan har pattharu deuta hoi,
hiyan nagan ka neuta hoi.
phirain lichar ganin ke sang,
ghutai kahun baba ji ki bhang.
gharan ki tulsi te pahchan.
basai ganvain ma hindustan॥2॥
kahun par hari doob chhatrani,
kahun par bhada ki athilani.
kahun par jharuva phailati jai,
kahun seura makra hariyai.
kahun belajhra paak piyran.
basai ganvain ma hindustan॥3॥
poor bigha ma baragadu phail,
banavain gauDhi gain bail.
chalai jab look ahan ma anithi
karain vahi ke tar paguri baithi.
karain charvaha mangal gaan.
basai ganvain ma hindustan॥4॥
kahun Dhaph, Dhol, majira bajai,
kahun tuDhi sang tasa sajai.
kahun birha gavain dui chari,
hiyan ki sanjha baDi piyari.
uthai chauparin ma ghamsan.
basai ganvain ma hindustan॥5॥
surj turrain saanjh ka jasai,
chandrma amaritu navai tasai.
nakhat nikarain marain musukani,
mitai sab din bhari keri thakani.
usha nit karai sudha ka daan.
basai ganvain ma hindustan॥6॥
kahun urdi,mauthi baunkani,
kahun par lombiya ki lahrani.
dekhi manu laharai makai jvaar,
harai jiu bajra keri katar.
phara khetan ma savan dhaan.
basai ganvain ma hindustan॥7॥
kahun par jhabra bhari laharayan,
neer ke beech kamal musakayan.
kinare par piparu hahrai,
phudakiya pivai jalu uDi jai.
dekhi kirila manu hoi biran.
basai ganvain ma hindustan॥8॥
nau dhanapti mulu chhvalain ghaas,
dukkhu na avai unke paas.
sang khurpi ke ganvain geet,
ai ja more bichhure meet.
birah ma tumre vyakul praan.
basai ganvain ma hindustan॥9॥
chait ma chiDiyan sila khai,
jain pahile te doon motai.
dekhi julmi jaDe ki nasi,
taal ma kamal rachaini raas.
Dhaakh ma kas tesu phuliyan.
basai ganvain ma hindustan॥10॥
jyaath ki jald avai jani,
arahrau badalisi apani bani.
saram purikha keri kuchhu khai,
laag baisakh gharai gai aai.
ghani pakari khale kharihan.
basai ganvain ma hindustan॥11॥
jyaath ki hava lagi garmai,
karai hau hau, dhari dhari khaukhyai.
tapanta dharti phunkai laag,
taal taliyan ke phute bhaag.
mula kas kahi madaru sihan.
basai ganvain ma hindustan॥12॥
ashaDhva keri jagigai bhagi,
dihisi ambar ma tvapai dagi.
tapantan keri sabiyan dhari,
samarpanu kihisi mani kai hari.
bijai paini adra ke baan.
basai ganvain ma hindustan॥13॥
dauri ke badra avai laag,
dhara par pani navai laag.
gai duniya ki tapni bujhai,
saDauna chhutta phirai banvai.
papihra marai pi pee taan.
basai ganvain ma hindustan॥14॥
pai kai savan ki bauchhar,
prkriti uthi nachai sau sau baar.
gava savan kvadau gadrai,
khyaat ma dhanu thaaDh lahrai.
bahin bhai ka hoi milan.
basai ganvain ma hindustan॥15॥
neemb ma jhuluva kas pari jai,
bahini birna ghar avai dhai.
banai ghunghri lahila ka moi,
parabu tijiya guDiya ka hoi.
uthai aalha keri ghamsan.
basai ganvain ma hindustan.
aai gai bhandain kari rati,
jhamajham jhamakai nit barsati.
hoi kanha ka ghar ghar jalamu,
na janai kou yahi ka maramu.
magha barasai, badaru gaDhiyan.
basai ganvain ma hindustan॥17॥
kvaar ka madhur mahina hohi,
khatamu hui gai barkha ki bohi.
khyaat ma lagi jvaar ki bheer,
taal ka hoiga nirmal neer.
dhara ke sakal kaans phuliyan.
basai ganvain ma hindustan॥18॥
lagiga katiku, jarni butani,
galin ma kukri phirai utani.
bhai sab duri alai balai,
devari diyna rahi jalai.
timir ka tuti gava abhiman.
basai ganvain ma hindustan॥19॥
lagi ga agahanu uunkhai katain,
barai bahna au charkhi chalain.
patoi chandiya keri bahar,
deen ka dhounau lagai piyar.
moong maunthi ki hoi katan.
basai ganvain ma hindustan॥20॥
poos ka pala krishi ka kalu,
gariban ke ji ka janjalu.
rati katain koira ke teer,
punchhiya kaunu hriday ki peer.
jaaD te kutva tak billan.
basai ganvain ma hindustan॥21॥
maagh ka sughar mahina jaag,
dhoop maan balu kuchhu avai laag.
chhai gai sarasaun ma piyrani,
baur te jhukigai Daar utani.
banavai laag basantu machan.
basai ganvain ma hindustan॥22॥
lagi ga phagu hava gai ghumi,
bichhe sab badalain jama jhumi.
phenki piyre pattan ka bharu,
komplan te kinhini singaru.
madan marai purva ke baan.
basai ganvain ma hindustan॥23॥
hiyan na jati panti ka bhedu,
hiyan na uunch neech ki baat.
hiyan na rajaniti ke daanv,
hiyan na kutaniti ki ghaat.
rahain sathai ramu rahman.
basai ganvain ma hindustan॥24॥
hiyan hamid baba ke sang,
kari ganga ka myala jai.
hiyan jab hoi milad sariph,
khusi manu hoi batasa pai.
hiyan na dharamu kyaar vyavdhan.
basai ganvain ma hindustan॥25॥
hiyan abdulla kaka mvaar,
karain hamre ghar kanyadanu.
jain jab radha kere ganu,
karain na bhuli huvan jal panu.
hiyan na kaunau apan biran.
basai ganvain ma hindustan॥26॥
taal taliyan ma nirmal neer,
thaDhi mahuvan ki sudhar satir.
kahun par anban keri katar,
koiliya gavai madhur malhar.
bilaiya kukar phirain utaan.
basai ganvain ma hindustan॥1॥
hiyan har pattharu deuta hoi,
hiyan nagan ka neuta hoi.
phirain lichar ganin ke sang,
ghutai kahun baba ji ki bhang.
gharan ki tulsi te pahchan.
basai ganvain ma hindustan॥2॥
kahun par hari doob chhatrani,
kahun par bhada ki athilani.
kahun par jharuva phailati jai,
kahun seura makra hariyai.
kahun belajhra paak piyran.
basai ganvain ma hindustan॥3॥
poor bigha ma baragadu phail,
banavain gauDhi gain bail.
chalai jab look ahan ma anithi
karain vahi ke tar paguri baithi.
karain charvaha mangal gaan.
basai ganvain ma hindustan॥4॥
kahun Dhaph, Dhol, majira bajai,
kahun tuDhi sang tasa sajai.
kahun birha gavain dui chari,
hiyan ki sanjha baDi piyari.
uthai chauparin ma ghamsan.
basai ganvain ma hindustan॥5॥
surj turrain saanjh ka jasai,
chandrma amaritu navai tasai.
nakhat nikarain marain musukani,
mitai sab din bhari keri thakani.
usha nit karai sudha ka daan.
basai ganvain ma hindustan॥6॥
kahun urdi,mauthi baunkani,
kahun par lombiya ki lahrani.
dekhi manu laharai makai jvaar,
harai jiu bajra keri katar.
phara khetan ma savan dhaan.
basai ganvain ma hindustan॥7॥
kahun par jhabra bhari laharayan,
neer ke beech kamal musakayan.
kinare par piparu hahrai,
phudakiya pivai jalu uDi jai.
dekhi kirila manu hoi biran.
basai ganvain ma hindustan॥8॥
nau dhanapti mulu chhvalain ghaas,
dukkhu na avai unke paas.
sang khurpi ke ganvain geet,
ai ja more bichhure meet.
birah ma tumre vyakul praan.
basai ganvain ma hindustan॥9॥
chait ma chiDiyan sila khai,
jain pahile te doon motai.
dekhi julmi jaDe ki nasi,
taal ma kamal rachaini raas.
Dhaakh ma kas tesu phuliyan.
basai ganvain ma hindustan॥10॥
jyaath ki jald avai jani,
arahrau badalisi apani bani.
saram purikha keri kuchhu khai,
laag baisakh gharai gai aai.
ghani pakari khale kharihan.
basai ganvain ma hindustan॥11॥
jyaath ki hava lagi garmai,
karai hau hau, dhari dhari khaukhyai.
tapanta dharti phunkai laag,
taal taliyan ke phute bhaag.
mula kas kahi madaru sihan.
basai ganvain ma hindustan॥12॥
ashaDhva keri jagigai bhagi,
dihisi ambar ma tvapai dagi.
tapantan keri sabiyan dhari,
samarpanu kihisi mani kai hari.
bijai paini adra ke baan.
basai ganvain ma hindustan॥13॥
dauri ke badra avai laag,
dhara par pani navai laag.
gai duniya ki tapni bujhai,
saDauna chhutta phirai banvai.
papihra marai pi pee taan.
basai ganvain ma hindustan॥14॥
pai kai savan ki bauchhar,
prkriti uthi nachai sau sau baar.
gava savan kvadau gadrai,
khyaat ma dhanu thaaDh lahrai.
bahin bhai ka hoi milan.
basai ganvain ma hindustan॥15॥
neemb ma jhuluva kas pari jai,
bahini birna ghar avai dhai.
banai ghunghri lahila ka moi,
parabu tijiya guDiya ka hoi.
uthai aalha keri ghamsan.
basai ganvain ma hindustan.
aai gai bhandain kari rati,
jhamajham jhamakai nit barsati.
hoi kanha ka ghar ghar jalamu,
na janai kou yahi ka maramu.
magha barasai, badaru gaDhiyan.
basai ganvain ma hindustan॥17॥
kvaar ka madhur mahina hohi,
khatamu hui gai barkha ki bohi.
khyaat ma lagi jvaar ki bheer,
taal ka hoiga nirmal neer.
dhara ke sakal kaans phuliyan.
basai ganvain ma hindustan॥18॥
lagiga katiku, jarni butani,
galin ma kukri phirai utani.
bhai sab duri alai balai,
devari diyna rahi jalai.
timir ka tuti gava abhiman.
basai ganvain ma hindustan॥19॥
lagi ga agahanu uunkhai katain,
barai bahna au charkhi chalain.
patoi chandiya keri bahar,
deen ka dhounau lagai piyar.
moong maunthi ki hoi katan.
basai ganvain ma hindustan॥20॥
poos ka pala krishi ka kalu,
gariban ke ji ka janjalu.
rati katain koira ke teer,
punchhiya kaunu hriday ki peer.
jaaD te kutva tak billan.
basai ganvain ma hindustan॥21॥
maagh ka sughar mahina jaag,
dhoop maan balu kuchhu avai laag.
chhai gai sarasaun ma piyrani,
baur te jhukigai Daar utani.
banavai laag basantu machan.
basai ganvain ma hindustan॥22॥
lagi ga phagu hava gai ghumi,
bichhe sab badalain jama jhumi.
phenki piyre pattan ka bharu,
komplan te kinhini singaru.
madan marai purva ke baan.
basai ganvain ma hindustan॥23॥
hiyan na jati panti ka bhedu,
hiyan na uunch neech ki baat.
hiyan na rajaniti ke daanv,
hiyan na kutaniti ki ghaat.
rahain sathai ramu rahman.
basai ganvain ma hindustan॥24॥
hiyan hamid baba ke sang,
kari ganga ka myala jai.
hiyan jab hoi milad sariph,
khusi manu hoi batasa pai.
hiyan na dharamu kyaar vyavdhan.
basai ganvain ma hindustan॥25॥
hiyan abdulla kaka mvaar,
karain hamre ghar kanyadanu.
jain jab radha kere ganu,
karain na bhuli huvan jal panu.
hiyan na kaunau apan biran.
basai ganvain ma hindustan॥26॥
स्रोत :
पुस्तक : घास के घरउँदे (पृष्ठ 19)रचनाकार : श्यामसुंदर मिश्र ‘मधुप’
प्रकाशन : आत्माराम एण्ड संस, कश्मीरी गेट, दिल्ली
संस्करण : 1991
Additional information available
Click on the INTERESTING button to view additional information associated with this sher.
rare Unpublished content
This ghazal contains ashaar not published in the public domain. These are marked by a red line on the left.
