ई घास के घरौंदे हइँ।
झाबर की दाँती मा
भूड़ केरी भौंह पर
टीलन के टैंटै तर
जुग-जुग ते जगर-मगर
ई घास के घरौंदे हइँ
केत्ते महल मिटिगे
केत्ते किला कटिगे
केत्ते महाभारत भे
केत्ते महाजन मरे
राज-पाट माटी-मिले
मुला ई जस के तस।
हाला-ड्वाला आवइ
तौ इनका झुलावइ ऊ
इनका खिलौना बनइ
बहिया बहावइ तौ
ई नहाइ नये बनैं।
आतमा वहइ
बसि देह नई बनि जाइ
देर कुछ लागइ ना
छप्परु फिरि तनि जाइ।
सब बनि-बनि बिगरइँ
फिरि न बनइँ,
इ बिगरि-बिगरि नये बनइँ,
इनका अंतरु अमर हइ
बसि काया बदलि जाति।
पृथिवी गवाही हइ
इन पर केत्ती गाज गिरी
केत्ते बादर फटे
केत्ते पाथर परे
केत्ते पाला परे
केत्ते रयाला परे
केत्ती लूकइ लगीं
केत्ते तपंता तपे
केत्ते दौंगरा गिरे
केत्ते पहाड़ टूट
केत्ते तिलंगा तड़के
केत्ते करिन्दा कड़के,
ई सबु झेलि रहे
नवा खेलु खेलि रहे।
अन्तरु बस एत्तइ हइ
पहिले होरी रहइ
अब गोबर हइ
पहिले धनिया रहइ
अब झुनिया हइ
ई सोने के न
ई चाँदी के न
ई माटी मा सौंदे हइँ
ई घास के घरौंदे हइँ॥
हियाँ साँझ करइ साँइ-साँइ
राति करइ भाँइँ-भाँइँ
भोहहरु भजन करइ
लोहका लहरि भरइ
पौ फटतै खन
महुवा महक उठाइँ
चिरिया चहकिं उठइँ
फूल अरघान देंइ
बगिया गमकि उठइ
मनु कुछ बहकि उठइ
दूब की नोंकन पर
ओस के मोती मिलइँ,
सुर्ज की किरनइ फिरि
सोना बरसाइ देइँ,
मकरी के जारन पर
चाँदी छिटकाइ देइँ,
भोरु बलु बाँटइ फिरि
दिनकर गीता देइ
कोइ न रीता रहइ
कामु करउ, काम करउ
एत्तइ तुमार बसु।
दोपहर नहान होइ,
पूजा औरु ध्यान होइ
अतिथि कोइ आवइ तौ
हियाँ वहिते कहा जाति
तुमरै तौ घरु हइ
तुमरै तौ हरु हइ
तुमरै तौ फरिका हइ
तुमरै तौ लरिका हइ
तुमरै है खेतु-पातु
तुमरे है दूध-भातु।”
इ सब कामु
सब की ताईं करइँ
सबकी धाईं करइँ
इ सब का पानी भरइँ
सब की सानी करइँ
मुला ई
दुनिया के रौंदे हइँ
ई घास के घरौंदे हइँ
हियाँ न तना-तनी
हियाँ न बना-बनी
हियाँ न मंदिर हइँ
हियाँ न मस्जिद हइँ
हियाँ न गिर्जाघरु
हियाँ न गुरुद्वारा
हियाँ न कोइ हिन्दू हइ
हियाँ न कोइ मुसलमानु
हियाँ न कोइ सिक्ख
और न किरिहिटान।
हियाँ सब बाबा हइँ,
दाइ हइँ,
बप्पा हइँ, भाइ हइँ,
काका हइँ, काकी हइँ
नाना हइँ, नानी हइँ
मामा हइँ, मामी हइँ।
यहु सदियन पुरान बाड़ा है
हियाँ सबु का नारु गाड़ा है
हियाँ न कोऊ बाहर का,
न बिरान है
हियाँ सब अपने हइँ
अपन-बिरान सपना है।
हियाँ हारु पूजा जाइ
घर-दुवारु पूजा जाइ
नद्दी नारु पूजा जाइ
हियाँ हरु पूजा जाइ
हर का तरु पूजा जाइ
हियाँ बर्धु पूजा जाइ
हियाँ गाइ पूजी जाइ।
वहै हियाँ माता हइ
वहिका सबते नाता हइ
हियाँ खेतु पूजा जाइ
हियाँ रेतु पूजा जाइ
हियाँ बाग पूजे जाइँ
हियाँ नाग पूजे जाइँ
कुआँ-ताल पूजे जाइँ
हाथिन के भाल पूजे जांइँ,
बिरवा पूजे जाइँ
किरवा पूजे जाइँ
हियाँ आंधी का न्योता होइ
पानी का न्योता होइ
इहे हियाँ देवी हइँ
इहै हियाँ देउता हइँ
हियाँ देउता हइँ पीपर की काया मा
बरगद की छाया मा
निंबिया पर देबी रहइँ
औंरा पर देउता रहइँ।
हियाँ असली की पूजा होइ
नकली की नानी मरइ
हियाँ न कूटनीति
हियाँ न राजनीति
न छल क्यार सौदे हइँ
इ घास के घरौंदे हइँ॥
यहे ते हियाँ—
न देबी क्यार झगड़ा हइ
न देउता क्यार रगड़ा हइ
मेहरियइ हियां देबी हइँ
मनइय हियां देउता हइँ
कन्या कुमारिन का पहिले जेवावाँ जाइ
भूलिउ कै नारिन पर
हाथु न उठाया जाइ
हियाँ सब बिना पढ़े
मुला कढ़े बहुत कुछ।
हियाँ यह माना जाति
जौनु कहुँ राम आइ
वहइ कहुँ रहीम आइ
भाखा का भेदु हइ
भाउ सब एकुइ हइ
जो लिखा गीता मा
वहइ तो कुरान मा
धरमु कुल्लि एकुछ हइ,
ऊपर वाला एकु हइ
वहिके न टुकरा होइ।
झगरा यह पढ़ीसन का
झगरा हइ रहीसन का
नगरन-महानगरन का
रेसम के मनइन का
इ तौ चमरौधे हइँ
इ घास के घरोंदे हइँ।
हियाँ प्रकृतिय राजा हइ
प्रकृतिय रानी हइ
महुवा की महक हियाँ
पंछिन की चहक हियां
घासन को दवा हियाँ
मदमाती हवा हियाँ
आमन की गोदी मा
कोइली कस बोलि रही
फूलन के गाल चूमि
तितुली कस डोलि रही
कमलन का रसु लेइ
भँउरा सब जागि रहे
काटि काटि बाली कहुँ
कटनास भागि रहे,
डड़ियन के बीच महइ
बेलझरा पाके हैं,
गदेलवा ताके है
हियाँ की कलेवा यहै
हियाँ की मेवा यहै।
लहरइ मयारी कहुँ
नरकुल भारी कहुँ
तलियन के पेटे मा
नरइ जमाये रंगु
थोड़ी दूर तट ते
बजै ढफ-ढोल चंगु।
नसा अस खाइ मनौ
दूव के विछौना पर
चरवाह गाइ रहे।
पूँछ तेने डांस मारि
झरुवा चरइ गाइ
बूँदा-बाँदी होतइ खन
भागइ धरइ जाइ
सावन औ भादउँ मा
नदी-नार बाढ़इँ सब
चैत के महीना मा
ढाख जीभ काढ़इँ सब
सावन के महीना मा
सेउरा औरु मकरा
पगडंडी छापि लेंइ
राही राह भूलि जाइँ
कुआँर के अउते खन
काँस-बन फूलि जाइँ
नींब पर चढ़ी गुर्च
अमिरतु बाँटि रही
संखुलिया फूलि-फूलि
केत्ते रोग काटि रही
आँखिन की दवा लिहे
तिपतिया हरी-हरी
दुधिया मचकि रही
दूध ते भरी-भरी
मुचमुचा कहूँ पर
खरीफ कइहाँ डाटि रहा,
गंधी का किरवा कहुँ
धानन का चाटि रहा,
कुँवा की कोखिन पर
फइले कुकरौंधे हइँ
इ घास के घरौंदे हइँ
फागुन की सँझवतिया
धमकचरु करइ खूब
चैत की उजिरिया
गली-गली, गाँउ-गाँउ
मादकता भरइ खूब
टेसुन के जंगल मा
मदन हिल्वार भरइ
तरुनाइ आह करइ।
जोंधइया जब खेतु करइ,
उजिरिया उप्पर चढ़इ,
राति भीजि सरसइ,
पिछवारे अँबिली पर
पंछी गुटरगूं करइँ,
रातरानी महकइ,
मिलि-जुलि कै तब
संखरन की टटिया फारि
भीतर घुसि परैं।
घुसतै खन
खटियर पर छापि लेंइँ
तब मनु मसकि जाइ
जियरा कसकि जाइ
टीस बानु मारि जाइ,
संयमु सब झारि जाइ,
बँधा मनु छूटि परइ
कसिकइ कसक भरइ।
भादौं की अंधेरिया
थनिहन की पल्टनि
झूमि-झूमि सरसराइ
नदी की धार जब
राति मा गरगराइ
कौंधा चमकि जाइ
बिजुरी कड़कि जाइ
तब गोरी बर्राइ
मंसवा आइ गवा।
हियाँ की मेहरारू
न क्रीम हइँ
न पाउडर
न माल
न टिनोपाल
वइ हइँ—
बटन क्यार लंहगा
करमटा की ओढ़नी
मुला आँखि ढेला असि
गजब ढहावति
नाक देखि
सुअना मुहुँ लुकवावति
मनु रेसमी
मुला तनु खादी अस खुरदुरा।
हियाँ केला अस
जंघा कहाँ
कनकोहरी के ठूँठ
पायल छम-छम कहाँ
गीलट के बिछिया बस।
मुला राति सोना हियाँ
दिन सब चाँदी क्यार
जिन्दगी सब सूबर की
गहना बसि गुजरी के।
बालक हियाँ नंगे
मुला चंगे
ब्यालन कै ग्याँद खेलइँ।
पुरइनि के पातन मा
ज्योनार जेंईं जाइ,
गंगासागर माटी के,
साड़ी के नाँउ पर
मटमइले प्यौंदे हइँ
इ घास के घरौंदे हइँ
हियाँ बाघन की खाल मा
मनइ मढ़ें नाँहि,
कपट-नाग चुपचाप
बिल ते कढ़ैं नाँहि,
हियाँ कबिरा की सहज साँस
कबिरा का सहज भाउ
हियाँ बना भाउ नाँहि,
हियाँ निरा ताउ नाँहि,
हियाँ अस थरमस नाँहि
बाहर से ठंढ लागइ
भीतर मुलु झुलस भरी,
हियाँ लोहे की लोटिया हुइ
जसि वह बाहर
तसि वह भीतर।
हियाँ अस उजरे नांहि
जो भीतर ते काले होंइ
बिष मा ढाले होंइ।
हियाँ केरे घरन मा
नखत उजेरु करइँ
साँझ ते सुबह तकु
स्नेह के दिया बरइँ
जौनु रातिय के संग जरइँ
रातिय के संग मरइँ
हियाँ पानी मा बना भवा
पनबिजली का बनुवा उजेरु नाँहि
छन आवइ
छन जाइ।
हियाँ दूध मा पानी मिलइ
पानी मा दूध नाँहि,
छुट्टा रवि आवइ हियाँ,
छुट्टा ससि गावइ हियाँ
मुफत बयार बहइ,
हियाँ सब हँसइ हंस,
मछरी के घातन मा
बगुला न बइठ रहइँ,
जुगाधिन के बाग हियां
कहे जाति नौधे हइँ
इ घास के घरौंदे हइँ।
सुनहरे पंख वाली
हियाँ न सूरपणखा
सीता का सतावइ,
भूलिउ के न स्वर्ण मृग आवइ
हियाँ न बालि
आड़ राखि मारे जाँइ
हियाँ न पत्थर पगन ते तारे जाँइ
हियाँ विभीषण अस भेदी उपजइ नाँइँ
हियाँ बालक बदे
चक्रव्यूह सजइ नाँइँ,
हियाँ सभा के बीच मा
द्रोपदी निर्वसन होइ
अस नाँहि-अस नाँहि।
शिखण्डी की वाट ते
पितामह छरन होइ
अस नाँहि, अस नाँहि
शकुनी के पांसे हियाँ
ऐसे न हारे जाँइँ
कवच-कुंडल माँगि-माँगि
करण न मारे जाइँ
हियाँ फूलन के गुच्छा ते
सर्प उपजइ नाँहि
पानी के भीतर कबहुँ
आगि हियाँ लगइ नाँहि।
हियाँ साँपन की झाड़ी नाँहि,
जहाँ जीभन की लपालपी,
हियां पिता-पुत्रइ मा
कैसिउ न तपातपी,
हियाँ कारे नाग हैं
जौन डसइँ याक बार
हियाँ सफेद साँप नाँहि
जौन डसइँ बार-बार
हियाँ काबि उपजति हइ
वह न गढ़ी जाइ,
नमकु औ मिर्च सेने
वह न मढ़ी जाइ
जस की तस पढ़ी जाइ
साँचुइ साँचु गावा जाइ
लोनु न लगावा जाइ
आगी पर न राँधा जाइ
सांचे मा न बाँधा जाइ
पूर-पूर छुट्टा फिरइ
पूर-पूर छुट्टा चरइ
तबहें वहु रसु-भरा
तबहें वहु चरपरा,
घुसि जाइ अन्तर मा
मन कइहाँ छोरि देइ,
जिय का मरोरि देइ,
हियाँ न अस महाकवि
जौन नभ मा बिहार करइँ,
हियाँ घाघ भड्डरी
तुलसी-कबीरदास
मन मा उतरि परइँ
मन मा घुसरि परइँ।
हियाँ कुछु झाँपा नाँहि
खुलि के कबीर होंइँ
सबद सब तीर होइँ,
हियाँ “फागु गावा जाइ
आल्ह मचावा जाइ
होरी मनु रौंदि देइ
चैता चित्तु सौंदि देइ
बिना छन्द-बन्द केरे
सावन गाये जाँइँ।
तुलसी बँचाये जाँइँ,
भादौं के महीना मइहाँ
कजरी कजरारी होइ,
पिया की दुलारी होइ,
रसुइ उड़िलि परइ,
काम-रस- केलि करइ,
मदन क म्याला देखि
देवतउ चकचौंधे हैं
इ घास के घरौंदे हैं।
ii ghaas ke gharaunde hain.
jhabar ki danti ma
bhooD keri bhaunh par
tilan ke taintai tar
jug jug te jagar magar
ii ghaas ke gharaunde hain
kette mahl mitige
kette kila katige
kette mahabharat bhae
kette mahajan mare
raaj paat mati mile
mula ii jas ke tas.
hala Dvala avai
tau inka jhulavai uu
inka khilauna banai
bahiya bahavai tau
ii nahai naye banain.
aatma vahi
basi deh nai bani jai
der kuch lagai na
chhapparu phiri tani jai.
sab bani bani bigarain
phiri na banain,
i bigari bigari naye banain,
inka antaru amar hai
basi kaya badali jati.
prithivi gavahi hai
in par ketti gaaj giri
kette badar phate
kette pathar pare
kette pala pare
kette rayala pare
ketti lukai lagin
kette tapanta tape
kette daungra gire
kette pahaD toot
kette tilanga taDke
kette karinda kaDke,
ii sabu jheli rahe
nava khelu kheli rahe.
antaru bas ettai hai
pahile hori rahai
ab gobar hai
pahile dhaniya rahai
ab jhuniya hai
ii sone ke na
ii chandi ke na
ii mati ma saunde hain
ii ghaas ke gharaunde hain॥
hiyan saanjh karai sani sani
rati karai bhanin bhanin
bhohaharu bhajan karai
lohka lahari bharai
pau phatatai khan
mahuva mahak uthain
chiriya chahakin uthain
phool arghan deni
bagiya gamaki uthai
manu kuch bahaki uthai
doob ki nonkan par
os ke moti milain,
surj ki kiranai phiri
sona barsai dein,
makri ke jaran par
chandi chhitkai dein,
bhoru balu bantai phiri
dinkar gita dei
koi na rita rahai
kamu karau, kaam karau
ettai tumar basu.
dopahar nahan hoi,
puja auru dhyaan hoi
atithi koi avai tau
hiyan vahite kaha jati
tumarai tau gharu hai
tumarai tau haru hai
tumarai tau pharika hai
tumarai tau larika hai
tumarai hai khetu patu
tumre hai doodh bhatu. ”
i sab kamu
sab ki tain karain
sabki dhain karain
i sab ka pani bharain
sab ki sani karain
mula ii
duniya ke raunde hain
ii ghaas ke gharaunde hain
hiyan na tana tani
hiyan na bana bani
hiyan na mandir hain
hiyan na masjid hain
hiyan na girjagharu
hiyan na gurudvara
hiyan na koi hindu hai
hiyan na koi musalmanu
hiyan na koi sikkh
aur na kirihitan.
hiyan sab baba hain,
dai hain,
bappa hain, bhai hain,
kaka hain, kaki hain
nana hain, nani hain
mama hain, mami hain.
yahu sadiyan puran baDa hai
hiyan sabu ka naru gaDa hai
hiyan na kou bahar ka,
na biran hai
hiyan sab apne hain
apan biran sapna hai.
hiyan haru puja jai
ghar duvaru puja jai
naddi naru puja jai
hiyan haru puja jai
har ka taru puja jai
hiyan bardhu puja jai
hiyan gai puji jai.
vahai hiyan mata hai
vahika sabte nata hai
hiyan khetu puja jai
hiyan retu puja jai
hiyan baag puje jain
hiyan naag puje jain
kuan taal puje jain
hathin ke bhaal puje janin,
birva puje jain
kirva puje jain
hiyan andhi ka nyota hoi
pani ka nyota hoi
ihe hiyan devi hain
ihai hiyan deuta hain
hiyan deuta hain pipar ki kaya ma
bargad ki chhaya ma
nimbiya par debi rahain
aunra par deuta rahain.
hiyan asli ki puja hoi
nakli ki nani marai
hiyan na kutaniti
hiyan na rajaniti
na chhal kyaar saude hain
i ghaas ke gharaunde hain॥
yahe te hiyan—
na debi kyaar jhagDa hai
na deuta kyaar ragDa hai
mehariyai hiyan debi hain
maniy hiyan deuta hain
kanya kumarin ka pahile jevavan jai
bhuliu kai narin par
hathu na uthaya jai
hiyan sab bina paDhe
mula kaDhe bahut kuch.
hiyan ye mana jati
jaunu kahun raam aai
vahi kahun rahim aai
bhakha ka bhedu hai
bhau sab ekui hai
jo likha gita ma
vahi to kuran ma
dharamu kulli ekuchh hai,
uupar vala eku hai
vahike na tukra hoi.
jhagra ye paDhisan ka
jhagra hai rahisan ka
nagran mahanagran ka
resam ke manin ka
i tau chamraudhe hain
i ghaas ke gharonde hain.
hiyan prakritiy raja hai
prakritiy rani hai
mahuva ki mahak hiyan
panchhin ki chahak hiyan
ghasan ko dava hiyan
madmati hava hiyan
aaman ki godi ma
koili kas boli rahi
phulan ke gaal chumi
tituli kas Doli rahi
kamlan ka rasu lei
bhanura sab jagi rahe
kati kati bali kahun
katnas bhagi rahe,
DaDiyan ke beech mahai
belajhra pake hain,
gadelva take hai
hiyan ki kaleva yahai
hiyan ki meva yahai.
laharai mayari kahun
narkul bhari kahun
taliyan ke pete ma
narai jamaye rangu
thoDi door tat te
bajai Dhaph Dhol changu.
nasa as khai manau
doov ke vichhauna par
charvah gai rahe.
poonchh tene Daans mari
jharuva charai gai
bunda bandi hotai khan
bhagai dharai jai
savan au bhadaun ma
nadi naar baDhain sab
chait ke mahina ma
Dhaakh jeebh kaDhain sab
savan ke mahina ma
seura auru makra
pagDanDi chhapi leni
rahi raah bhuli jain
kuanr ke aute khan
kaans ban phuli jain
neemb par chaDhi gurch
amiratu banti rahi
sankhuliya phuli phuli
kette rog kati rahi
ankhin ki dava lihe
tiptiya hari hari
dudhiya machaki rahi
doodh te bhari bhari
muchamucha kahun par
khariph kaihan Dati raha,
gandhi ka kirva kahun
dhanan ka chati raha,
kunva ki kokhin par
phaile kukraundhe hain
i ghaas ke gharaunde hain
phagun ki sanjhavtiya
dhamakacharu karai khoob
chait ki ujiriya
gali gali, ganu ganu
madakta bharai khoob
tesun ke jangal ma
madan hilvar bharai
tarunai aah karai.
jondhaiya jab khetu karai,
ujiriya uppar chaDhai,
rati bhiji sarasai,
pichhvare anbili par
panchhi gutargun karain,
ratrani mahakai,
mili juli kai tab
sankhran ki tatiya phari
bhitar ghusi parain.
ghusatai khan
khatiyar par chhapi lenin
tab manu masaki jai
jiyra kasaki jai
tees banu mari jai,
sanyamu sab jhari jai,
bandha manu chhuti parai
kasikai kasak bharai.
bhadaun ki andheriya
thanihan ki paltani
jhumi jhumi sarasrai
nadi ki dhaar jab
rati ma garagrai
kaundha chamaki jai
bijuri kaDaki jai
tab gori barrai
mansva aai gava.
hiyan ki mehraru
na kreem hain
na pauDar
na maal
na tinopal
vai hain—
batan kyaar lanhga
karamta ki oDhni
mula ankhi Dhela asi
gajab Dhahavati
naak dekhi
suana muhun lukvavati
manu resmi
mula tanu khadi as khuradura.
hiyan kela as
jangha kahan
kankohri ke thoonth
payal chham chham kahan
gilat ke bichhiya bas.
mula rati sona hiyan
din sab chandi kyaar
jindgi sab subar ki
gahna basi gujri ke.
balak hiyan nange
mula change
byalan kai gyaand khelain.
puraini ke patan ma
jyonar jeniin jai,
gangasagar mati ke,
saDi ke nanu par
matamaile pyaunde hain
i ghaas ke gharaunde hain
hiyan baghan ki khaal ma
manai maDhen nanhi,
kapat naag chupchap
bil te kaDhain nanhi,
hiyan kabira ki sahj saans
kabira ka sahj bhau
hiyan bana bhau nanhi,
hiyan nira tau nanhi,
hiyan as tharmas nanhi
bahar se thanDh lagai
bhitar mulu jhulas bhari,
hiyan lohe ki lotiya hui
jasi wo bahar
tasi wo bhitar.
hiyan as ujre nanhi
jo bhitar te kale honi
bish ma Dhale honi.
hiyan kere gharan ma
nakhat ujeru karain
saanjh te subah taku
sneh ke diya barain
jaunu ratiy ke sang jarain
ratiy ke sang marain
hiyan pani ma bana bhava
panabijli ka banuva ujeru nanhi
chhan avai
chhan jai.
hiyan doodh ma pani milai
pani ma doodh nanhi,
chhutta ravi avai hiyan,
chhutta sasi gavai hiyan
muphat bayar bahai,
hiyan sab hansai hans,
machhri ke ghatan ma
bagula na baith rahain,
jugadhin ke baag hiyan
kahe jati naudhe hain
i ghaas ke gharaunde hain.
sunahre pankh vali
hiyan na surapankha
sita ka satavai,
bhuliu ke na svarn mrig avai
hiyan na bali
aaD rakhi mare jani
hiyan na patthar pagan te tare jani
hiyan vibhishan as bhedi upajai nanin
hiyan balak bade
chakravyuh sajai nanin,
hiyan sabha ke beech ma
daropdi nirvasan hoi
as nanhi as nanhi.
shikhanDi ki vaat te
pitamah chharan hoi
as nanhi, as nanhi
shakuni ke panse hiyan
aise na hare janin
kavach kunDal mangi mangi
karan na mare jain
hiyan phulan ke guchchha te
sarp upajai nanhi
pani ke bhitar kabahun
aagi hiyan lagai nanhi.
hiyan sanpan ki jhaDi nanhi,
jahan jibhan ki lapalapi,
hiyan pita putrai ma
kaisiu na tapatpi,
hiyan kare naag hain
jaun Dasain yaak baar
hiyan saphed saanp nanhi
jaun Dasain baar baar
hiyan kabi upajati hai
wo na gaDhi jai,
namaku au mirch sene
wo na maDhi jai
jas ki tas paDhi jai
sanchui sanchu gava jai
lonu na lagava jai
aagi par na randha jai
sanche ma na bandha jai
poor poor chhutta phirai
poor poor chhutta charai
tabhen vahu rasu bhara
tabhen vahu charapra,
ghusi jai antar ma
man kaihan chhori dei,
jiy ka marori dei,
hiyan na as mahakavi
jaun nabh ma bihar karain,
hiyan ghaagh bhaDDri
tulsi kabirdas
man ma utari parain
man ma ghusari parain.
hiyan kuchhu jhanpa nanhi
khuli ke kabir honin
sabad sab teer hoin,
hiyan “phagu gava jai
aalh machava jai
hori manu raundi dei
chaita chittu saundi dei
bina chhand band kere
savan gaye janin.
tulsi banchaye janin,
bhadaun ke mahina maihan
kajri kajrari hoi,
piya ki dulari hoi,
rasui uDili parai,
kaam ras keli karai,
madan ka myala dekhi
devatau chakchaundhe hain
i ghaas ke gharaunde hain.
ii ghaas ke gharaunde hain.
jhabar ki danti ma
bhooD keri bhaunh par
tilan ke taintai tar
jug jug te jagar magar
ii ghaas ke gharaunde hain
kette mahl mitige
kette kila katige
kette mahabharat bhae
kette mahajan mare
raaj paat mati mile
mula ii jas ke tas.
hala Dvala avai
tau inka jhulavai uu
inka khilauna banai
bahiya bahavai tau
ii nahai naye banain.
aatma vahi
basi deh nai bani jai
der kuch lagai na
chhapparu phiri tani jai.
sab bani bani bigarain
phiri na banain,
i bigari bigari naye banain,
inka antaru amar hai
basi kaya badali jati.
prithivi gavahi hai
in par ketti gaaj giri
kette badar phate
kette pathar pare
kette pala pare
kette rayala pare
ketti lukai lagin
kette tapanta tape
kette daungra gire
kette pahaD toot
kette tilanga taDke
kette karinda kaDke,
ii sabu jheli rahe
nava khelu kheli rahe.
antaru bas ettai hai
pahile hori rahai
ab gobar hai
pahile dhaniya rahai
ab jhuniya hai
ii sone ke na
ii chandi ke na
ii mati ma saunde hain
ii ghaas ke gharaunde hain॥
hiyan saanjh karai sani sani
rati karai bhanin bhanin
bhohaharu bhajan karai
lohka lahari bharai
pau phatatai khan
mahuva mahak uthain
chiriya chahakin uthain
phool arghan deni
bagiya gamaki uthai
manu kuch bahaki uthai
doob ki nonkan par
os ke moti milain,
surj ki kiranai phiri
sona barsai dein,
makri ke jaran par
chandi chhitkai dein,
bhoru balu bantai phiri
dinkar gita dei
koi na rita rahai
kamu karau, kaam karau
ettai tumar basu.
dopahar nahan hoi,
puja auru dhyaan hoi
atithi koi avai tau
hiyan vahite kaha jati
tumarai tau gharu hai
tumarai tau haru hai
tumarai tau pharika hai
tumarai tau larika hai
tumarai hai khetu patu
tumre hai doodh bhatu. ”
i sab kamu
sab ki tain karain
sabki dhain karain
i sab ka pani bharain
sab ki sani karain
mula ii
duniya ke raunde hain
ii ghaas ke gharaunde hain
hiyan na tana tani
hiyan na bana bani
hiyan na mandir hain
hiyan na masjid hain
hiyan na girjagharu
hiyan na gurudvara
hiyan na koi hindu hai
hiyan na koi musalmanu
hiyan na koi sikkh
aur na kirihitan.
hiyan sab baba hain,
dai hain,
bappa hain, bhai hain,
kaka hain, kaki hain
nana hain, nani hain
mama hain, mami hain.
yahu sadiyan puran baDa hai
hiyan sabu ka naru gaDa hai
hiyan na kou bahar ka,
na biran hai
hiyan sab apne hain
apan biran sapna hai.
hiyan haru puja jai
ghar duvaru puja jai
naddi naru puja jai
hiyan haru puja jai
har ka taru puja jai
hiyan bardhu puja jai
hiyan gai puji jai.
vahai hiyan mata hai
vahika sabte nata hai
hiyan khetu puja jai
hiyan retu puja jai
hiyan baag puje jain
hiyan naag puje jain
kuan taal puje jain
hathin ke bhaal puje janin,
birva puje jain
kirva puje jain
hiyan andhi ka nyota hoi
pani ka nyota hoi
ihe hiyan devi hain
ihai hiyan deuta hain
hiyan deuta hain pipar ki kaya ma
bargad ki chhaya ma
nimbiya par debi rahain
aunra par deuta rahain.
hiyan asli ki puja hoi
nakli ki nani marai
hiyan na kutaniti
hiyan na rajaniti
na chhal kyaar saude hain
i ghaas ke gharaunde hain॥
yahe te hiyan—
na debi kyaar jhagDa hai
na deuta kyaar ragDa hai
mehariyai hiyan debi hain
maniy hiyan deuta hain
kanya kumarin ka pahile jevavan jai
bhuliu kai narin par
hathu na uthaya jai
hiyan sab bina paDhe
mula kaDhe bahut kuch.
hiyan ye mana jati
jaunu kahun raam aai
vahi kahun rahim aai
bhakha ka bhedu hai
bhau sab ekui hai
jo likha gita ma
vahi to kuran ma
dharamu kulli ekuchh hai,
uupar vala eku hai
vahike na tukra hoi.
jhagra ye paDhisan ka
jhagra hai rahisan ka
nagran mahanagran ka
resam ke manin ka
i tau chamraudhe hain
i ghaas ke gharonde hain.
hiyan prakritiy raja hai
prakritiy rani hai
mahuva ki mahak hiyan
panchhin ki chahak hiyan
ghasan ko dava hiyan
madmati hava hiyan
aaman ki godi ma
koili kas boli rahi
phulan ke gaal chumi
tituli kas Doli rahi
kamlan ka rasu lei
bhanura sab jagi rahe
kati kati bali kahun
katnas bhagi rahe,
DaDiyan ke beech mahai
belajhra pake hain,
gadelva take hai
hiyan ki kaleva yahai
hiyan ki meva yahai.
laharai mayari kahun
narkul bhari kahun
taliyan ke pete ma
narai jamaye rangu
thoDi door tat te
bajai Dhaph Dhol changu.
nasa as khai manau
doov ke vichhauna par
charvah gai rahe.
poonchh tene Daans mari
jharuva charai gai
bunda bandi hotai khan
bhagai dharai jai
savan au bhadaun ma
nadi naar baDhain sab
chait ke mahina ma
Dhaakh jeebh kaDhain sab
savan ke mahina ma
seura auru makra
pagDanDi chhapi leni
rahi raah bhuli jain
kuanr ke aute khan
kaans ban phuli jain
neemb par chaDhi gurch
amiratu banti rahi
sankhuliya phuli phuli
kette rog kati rahi
ankhin ki dava lihe
tiptiya hari hari
dudhiya machaki rahi
doodh te bhari bhari
muchamucha kahun par
khariph kaihan Dati raha,
gandhi ka kirva kahun
dhanan ka chati raha,
kunva ki kokhin par
phaile kukraundhe hain
i ghaas ke gharaunde hain
phagun ki sanjhavtiya
dhamakacharu karai khoob
chait ki ujiriya
gali gali, ganu ganu
madakta bharai khoob
tesun ke jangal ma
madan hilvar bharai
tarunai aah karai.
jondhaiya jab khetu karai,
ujiriya uppar chaDhai,
rati bhiji sarasai,
pichhvare anbili par
panchhi gutargun karain,
ratrani mahakai,
mili juli kai tab
sankhran ki tatiya phari
bhitar ghusi parain.
ghusatai khan
khatiyar par chhapi lenin
tab manu masaki jai
jiyra kasaki jai
tees banu mari jai,
sanyamu sab jhari jai,
bandha manu chhuti parai
kasikai kasak bharai.
bhadaun ki andheriya
thanihan ki paltani
jhumi jhumi sarasrai
nadi ki dhaar jab
rati ma garagrai
kaundha chamaki jai
bijuri kaDaki jai
tab gori barrai
mansva aai gava.
hiyan ki mehraru
na kreem hain
na pauDar
na maal
na tinopal
vai hain—
batan kyaar lanhga
karamta ki oDhni
mula ankhi Dhela asi
gajab Dhahavati
naak dekhi
suana muhun lukvavati
manu resmi
mula tanu khadi as khuradura.
hiyan kela as
jangha kahan
kankohri ke thoonth
payal chham chham kahan
gilat ke bichhiya bas.
mula rati sona hiyan
din sab chandi kyaar
jindgi sab subar ki
gahna basi gujri ke.
balak hiyan nange
mula change
byalan kai gyaand khelain.
puraini ke patan ma
jyonar jeniin jai,
gangasagar mati ke,
saDi ke nanu par
matamaile pyaunde hain
i ghaas ke gharaunde hain
hiyan baghan ki khaal ma
manai maDhen nanhi,
kapat naag chupchap
bil te kaDhain nanhi,
hiyan kabira ki sahj saans
kabira ka sahj bhau
hiyan bana bhau nanhi,
hiyan nira tau nanhi,
hiyan as tharmas nanhi
bahar se thanDh lagai
bhitar mulu jhulas bhari,
hiyan lohe ki lotiya hui
jasi wo bahar
tasi wo bhitar.
hiyan as ujre nanhi
jo bhitar te kale honi
bish ma Dhale honi.
hiyan kere gharan ma
nakhat ujeru karain
saanjh te subah taku
sneh ke diya barain
jaunu ratiy ke sang jarain
ratiy ke sang marain
hiyan pani ma bana bhava
panabijli ka banuva ujeru nanhi
chhan avai
chhan jai.
hiyan doodh ma pani milai
pani ma doodh nanhi,
chhutta ravi avai hiyan,
chhutta sasi gavai hiyan
muphat bayar bahai,
hiyan sab hansai hans,
machhri ke ghatan ma
bagula na baith rahain,
jugadhin ke baag hiyan
kahe jati naudhe hain
i ghaas ke gharaunde hain.
sunahre pankh vali
hiyan na surapankha
sita ka satavai,
bhuliu ke na svarn mrig avai
hiyan na bali
aaD rakhi mare jani
hiyan na patthar pagan te tare jani
hiyan vibhishan as bhedi upajai nanin
hiyan balak bade
chakravyuh sajai nanin,
hiyan sabha ke beech ma
daropdi nirvasan hoi
as nanhi as nanhi.
shikhanDi ki vaat te
pitamah chharan hoi
as nanhi, as nanhi
shakuni ke panse hiyan
aise na hare janin
kavach kunDal mangi mangi
karan na mare jain
hiyan phulan ke guchchha te
sarp upajai nanhi
pani ke bhitar kabahun
aagi hiyan lagai nanhi.
hiyan sanpan ki jhaDi nanhi,
jahan jibhan ki lapalapi,
hiyan pita putrai ma
kaisiu na tapatpi,
hiyan kare naag hain
jaun Dasain yaak baar
hiyan saphed saanp nanhi
jaun Dasain baar baar
hiyan kabi upajati hai
wo na gaDhi jai,
namaku au mirch sene
wo na maDhi jai
jas ki tas paDhi jai
sanchui sanchu gava jai
lonu na lagava jai
aagi par na randha jai
sanche ma na bandha jai
poor poor chhutta phirai
poor poor chhutta charai
tabhen vahu rasu bhara
tabhen vahu charapra,
ghusi jai antar ma
man kaihan chhori dei,
jiy ka marori dei,
hiyan na as mahakavi
jaun nabh ma bihar karain,
hiyan ghaagh bhaDDri
tulsi kabirdas
man ma utari parain
man ma ghusari parain.
hiyan kuchhu jhanpa nanhi
khuli ke kabir honin
sabad sab teer hoin,
hiyan “phagu gava jai
aalh machava jai
hori manu raundi dei
chaita chittu saundi dei
bina chhand band kere
savan gaye janin.
tulsi banchaye janin,
bhadaun ke mahina maihan
kajri kajrari hoi,
piya ki dulari hoi,
rasui uDili parai,
kaam ras keli karai,
madan ka myala dekhi
devatau chakchaundhe hain
i ghaas ke gharaunde hain.
स्रोत :
पुस्तक : घास के घरउँदे (पृष्ठ 30)रचनाकार : श्यामसुंदर मिश्र ‘मधुप’
प्रकाशन : आत्माराम एण्ड संस, कश्मीरी गेट, दिल्ली
संस्करण : 1991
Additional information available
Click on the INTERESTING button to view additional information associated with this sher.
rare Unpublished content
This ghazal contains ashaar not published in the public domain. These are marked by a red line on the left.
