गाँउ के किनारे पर
बिगहन मा फइला
यहु बरगदु क्यार बिरवा
जुगाधिन का सरपंचु,
आजु जेहि तर गोबरु लिपा है
यहि की छाया मा
जुगन का इतिहास छिपा है
वहि के यहि वार
गाँव की छेड़ियइ-छेड़ियाँ हुइ
वहि वार
डड़ियइ डड़ियाँ हइँ
एकु सिरा झील पर
एक सिरा सड़क के मील पर
गाँउ मा घटा सा घिरा हइ।
गाँउ के दिल ते पूछउ
यहु गाँउ का कस प्यारा हइ
कस दुलारा हइ
यहि पर गाँउ बलिहारी हइ
दिल-दिल म बसी घटा न्यारी हइ
चैत की चाँदनी मा
यहि तर केत्ते खरिहान परे
हर पैर ते केत्ते अरमान झरे
यहि की साया मा
केत्ते म्याला लाग
केत्ते ठ्याला लाग
हर ठ्याला की चाट पर
केत्ती जीभइ चटकीं
केत्ती भौहैं मटकीं
यहि की साया मा
केत्ती पहुनइ भई
केत्ती दुधहढ़िया नई
यहि तर, केत्ते वाद भे
केत्ते विवाद भे
यहि की जरन मा
लाखन बहँसइ जड़ीं
यहि तर लाखन च्वाँचइ लड़ीं
यहि तर केत्ती चर्चा भईं
केत्ते चुनाव भे—
कुछ मन के चुनाउ
कुछ तन के चुनाउ
तंत्र के चुनाउ
लोकतंत्र के चुनाउ।
यहि तर दर्सन भा
राजनीति, कूटनीति सब कुछ भइ
यहु न पूछउ
यहि तर केत्ते बसंत आये
जो मनु मसलि गे,
केत्ते सावन भे
जे कसक भरि गे
सरद प्रान पीसि गइ
फागु टीस दइ गवा।
यहु न पूछउ
यहि की साया मा
कउन का खोइसि
कउन का पाइसि
केत्ते हँसे-बिँहसे
केत्ते फँसे
केत्ते रोये-गाये
केत्ते गये-आये
केत्ते जगे, केत्ते सोये,
यहु न पूछउ
यहि तर
केत्ते अभिनय भ
नाटक भे, नौटंकी भईं,
केत्ते गीत-कोड़रिया, आल्हा भे,
महाभारत भइ
रामायन भइ
यहि तर-बिछुरे भे
केत्ते सीताराम मिले
यहु न पूछउ
अधरतिया यहि के खाले
मंडित भे केत्ते सुमन
खंडित भे केत्ते वचन,
चाँदनी जब छनि-छनि यहि तर आवति हइ
कस मन पूर भे
कस मन चूर भे
यहि की टहनी गवाही हइँ।
यह न पूछउ
यहि की साया मा
कइस-कइस पँछी आये—
कुछ अकेल आये
कुछ दुकेल आये
कस-कस चहके
कस-कस बहके,
जब महकुइ बयारि चली
कस-कस गाइनि
कस संगीत सुनाइनि
कस-कस बहार किहिनि
कस-कस मल्हार भरिनि,
कस पहिली राति बीती
कस दोसरि, तीसरि,
चौथि राति रीती।
कस पौ फाटे याक दिवस
लोहका लागे
एकु बहेलिया आवा
तीछनु तीरु चलाइसि
बाल्मीकि तब यहि के खाले
केत्ते काव्य रचिनि।
बरगद की छाया का अतीतु
जब यादि करति
मनु रौंदि जाति
केत्ते भावन मा मन सौंदि जाति
ganu ke kinare par
bigahan ma phaila
yahu baragadu kyaar birva
jugadhin ka sarpanchu,
aaju jehi tar gobaru lipa hai
yahi ki chhaya ma
jugan ka itihas chhipa hai
vahi ke yahi vaar
gaanv ki chheDiyai chheDiyan hui
vahi vaar
DaDiyai DaDiyan hain
eku sira jheel par
ek sira saDak ke meel par
ganu ma ghata sa ghira hai.
ganu ke dil te puchhau
yahu ganu ka kas pyara hai
kas dulara hai
yahi par ganu balihari hai
dil dil ma basi ghata nyari hai
chait ki chandni ma
yahi tar kette kharihan pare
har pair te kette arman jhare
yahi ki saya ma
kette myala laag
kette thyala laag
har thyala ki chaat par
ketti jibhai chatkin
ketti bhauhain matkin
yahi ki saya ma
ketti pahunai bhai
ketti dudhahaDhiya nai
yahi tar, kette vaad bhae
kette vivad bhae
yahi ki jaran ma
lakhan bahansai jaDin
yahi tar lakhan chvanchai laDin
yahi tar ketti charcha bhain
kette chunav bhae—
kuch man ke chunau
kuch tan ke chunau
tantr ke chunau
loktantr ke chunau.
yahi tar darsan bha
rajaniti, kutaniti sab kuch bhai
yahu na puchhau
yahi tar kette basant aaye
jo manu masali ge,
kette savan bhae
je kasak bhari ge
sarad praan pisi gai
phagu tees dai gava.
yahu na puchhau
yahi ki saya ma
kaun ka khoisi
kaun ka paisi
kette hanse binhase
kette phanse
kette roye gaye
kette gaye aaye
kette jage, kette soye,
yahu na puchhau
yahi tar
kette abhinay bha
naatk bhae, nautanki bhain,
kette geet koDariya, aalha bhae,
mahabharat bhai
ramayan bhai
yahi tar bichhure bhae
kette sitaram mile
yahu na puchhau
adharatiya yahi ke khale
manDit bhae kette suman
khanDit bhae kette vachan,
chandni jab chhani chhani yahi tar avati hai
kas man poor bhae
kas man choor bhae
yahi ki tahni gavahi hain.
ye na puchhau
yahi ki saya ma
kais kais panchhi aaye—
kuch akel aaye
kuch dukel aaye
kas kas chahke
kas kas bahke,
jab mahakui bayari chali
kas kas gaini
kas sangit sunaini
kas kas bahar kihini
kas kas malhar bharini,
kas pahili rati biti
kas dosari, tisari,
chauthi rati riti.
kas pau phate yaak divas
lohka lage
eku baheliya aava
tichhanu tiru chalaisi
balmiki tab yahi ke khale
kette kavya rachini.
bargad ki chhaya ka atitu
jab yadi karati
manu raundi jati
kette bhavan ma man saundi jati
ganu ke kinare par
bigahan ma phaila
yahu baragadu kyaar birva
jugadhin ka sarpanchu,
aaju jehi tar gobaru lipa hai
yahi ki chhaya ma
jugan ka itihas chhipa hai
vahi ke yahi vaar
gaanv ki chheDiyai chheDiyan hui
vahi vaar
DaDiyai DaDiyan hain
eku sira jheel par
ek sira saDak ke meel par
ganu ma ghata sa ghira hai.
ganu ke dil te puchhau
yahu ganu ka kas pyara hai
kas dulara hai
yahi par ganu balihari hai
dil dil ma basi ghata nyari hai
chait ki chandni ma
yahi tar kette kharihan pare
har pair te kette arman jhare
yahi ki saya ma
kette myala laag
kette thyala laag
har thyala ki chaat par
ketti jibhai chatkin
ketti bhauhain matkin
yahi ki saya ma
ketti pahunai bhai
ketti dudhahaDhiya nai
yahi tar, kette vaad bhae
kette vivad bhae
yahi ki jaran ma
lakhan bahansai jaDin
yahi tar lakhan chvanchai laDin
yahi tar ketti charcha bhain
kette chunav bhae—
kuch man ke chunau
kuch tan ke chunau
tantr ke chunau
loktantr ke chunau.
yahi tar darsan bha
rajaniti, kutaniti sab kuch bhai
yahu na puchhau
yahi tar kette basant aaye
jo manu masali ge,
kette savan bhae
je kasak bhari ge
sarad praan pisi gai
phagu tees dai gava.
yahu na puchhau
yahi ki saya ma
kaun ka khoisi
kaun ka paisi
kette hanse binhase
kette phanse
kette roye gaye
kette gaye aaye
kette jage, kette soye,
yahu na puchhau
yahi tar
kette abhinay bha
naatk bhae, nautanki bhain,
kette geet koDariya, aalha bhae,
mahabharat bhai
ramayan bhai
yahi tar bichhure bhae
kette sitaram mile
yahu na puchhau
adharatiya yahi ke khale
manDit bhae kette suman
khanDit bhae kette vachan,
chandni jab chhani chhani yahi tar avati hai
kas man poor bhae
kas man choor bhae
yahi ki tahni gavahi hain.
ye na puchhau
yahi ki saya ma
kais kais panchhi aaye—
kuch akel aaye
kuch dukel aaye
kas kas chahke
kas kas bahke,
jab mahakui bayari chali
kas kas gaini
kas sangit sunaini
kas kas bahar kihini
kas kas malhar bharini,
kas pahili rati biti
kas dosari, tisari,
chauthi rati riti.
kas pau phate yaak divas
lohka lage
eku baheliya aava
tichhanu tiru chalaisi
balmiki tab yahi ke khale
kette kavya rachini.
bargad ki chhaya ka atitu
jab yadi karati
manu raundi jati
kette bhavan ma man saundi jati
स्रोत :
पुस्तक : घास के घरउँदे (पृष्ठ 45)रचनाकार : श्यामसुंदर मिश्र ‘मधुप’
प्रकाशन : आत्माराम एण्ड संस, कश्मीरी गेट, दिल्ली
संस्करण : 1991
Additional information available
Click on the INTERESTING button to view additional information associated with this sher.
rare Unpublished content
This ghazal contains ashaar not published in the public domain. These are marked by a red line on the left.
